Toxic shame

‘Toxic shame’. Ik had nog nooit van dit begrip gehoord, tot ik het onlangs tegenkwam in het e-book van Covenant Eyes: ‘Porn and your husband’. Daarin wordt o.a. beschreven wat de redenen kunnen zijn waarom mannen porno blijven kijken. ‘Toxic shame’ is – volgens Mark W. Gaither (Redemptive Heart Ministries) één van die redenen. Je kunt het vertalen met ‘ziekmakende of vergiftigde schaamte’ , maar dat klinkt natuurlijk lang niet zo mooi als de engelse woorden.

We houden het dus maar gewoon op: ‘Toxic shame’. En deze schaamte heeft alles te maken met moedeloosheid, berusting en hopeloosheid. Het zorgt voor uitspraken als: ik kom er toch nooit vanaf; het is te moeilijk, te zwaar. Toxic shame moet je trouwens niet verwarren met gewone ‘shame’, de gezonde schaamte die door God geschapen is. Schaamte die bijvoorbeeld de kop opsteekt als iemand porno kijkt. Gezonde schaamte die heel normaal is, júist omdat porno kijken niet normaal is. Deze door God geschapen schaamte heeft een duidelijke functie; het kan ervoor zorgen dat je er alles aan gaat doen om te stoppen met het pornogebruik.

Toxic shame zorgt er echter voor dat de verslaafde juist níet in actie komt om zijn probleem aan te pakken. Sterker nog: hij legt zich erbij neer. Zijn probleem is te groot. Het is te moeilijk, te erg. Hij zal hier nooit vanaf komen. Hij kan zich niet voorstellen dat er ook maar iemand is die nog van hem houdt, die hem respecteert. Als hij anderen (jou) dichterbij zou laten komen, dan zullen ze zien hoe fout, hopeloos en slecht hij is, en daarom houdt hij ze maar op afstand. In plaats daarvan kiest hij voor de altijd aanwezige, nooit klagende en ‘liefhebbende’ pornovrouwen, die hem zijn schaamte en wanhoop even doen vergeten. Maar daarna is het gevoel van falen alleen maar groter, de schaamte erger dan daarvoor en de wanhoop weer een stukje dieper. De cirkel van verslaving doet zijn vernietigende werking en ‘toxic shame’ houdt hem in stand.

Sinds ik dit stukje gelezen heb, vraag ik me af hoe deze ‘toxic shame’ kan ontstaan. Komt het voort uit een al veel eerder vastgeroeste gedachte ‘ik ben niets waard; met mij wordt het nooit iets?’ Of is het een simpel gevolg van het steeds meer negeren van die gezonde schaamte, die dan uiteindelijk dus ziek wordt? Of zit er soms ook iets slachtofferigs onder? Het kan immers makkelijker zijn om je vast te houden aan de gedachte dat je er toch nooit vanaf komt, dan dat je je vast gaat houden aan de hoop dat het ook jou kan gaan lukken.

Want hoe doen mannen dat, die last hebben van deze ‘toxic shame’? Zij zien en horen toch ook de verhalen van mannen die wel degelijk hebben afgerekend met de verslaving?  Wat denken ze bij het horen van die verhalen; stoppen ze het snel weg en doen ze alsof ze het niet gehoord hebben? Geloven ze die mannen simpelweg niet of denken ze dat ze liegen en helemaal niet echt gebroken hebben? Of denken ze dat er wel iets anders moet zijn waardoor die mannen wél kunnen breken en hen hen nooit zal gaan lukken? Ik heb werkelijk geen idee. Ben er wel benieuwd naar eigenlijk.

En hoe moet je er trouwens als vrouw mee omgaan, als je getrouwd bent met een man die seksverslaafd is én die ook deze toxic shame heeft? Wat doe je als ook jouw man zegt en gelooft dat hij er nooit vanaf zal komen? Weet je, ik krijg wel eens de indruk dat wij, vrouwen, best snel geneigd zijn om mee te gaan in de gedachten en uitspraken van onze mannen. Het lijkt soms wel alsof vrouwen het uiteindelijk ook zelf zijn gaan geloven: ‘Mijn man komt er nooit vanaf. Het is te moeilijk, te zwaar voor hem.’
Zou ‘toxic shame’ soms besmettelijk zijn?

Vrouwen hopen dan vaak dat hun mannen verhalen van andere mannen horen die er vanaf zijn gekomen en dat hun mannen dan ineens het licht zien en óók stappen gaan zetten. Maar ligt er misschien niet veel eerder een taak bij deze vrouwen zelf? De taak bijvoorbeeld dat zij – in tegenstelling tot hun mannen – wél blijven geloven dat het kan: afrekenen met je verslaving. Dat ze daaraan ferm durven vasthouden. En dat ze dat dan ook tegen hun mannen durven zeggen: ‘ik geloof dat ook jij vrij kunt komen en blijven van de verslaving’. En dat ze dit blijven geloven en zeggen, ongeacht wat er tijdens de verslaving allemaal gebeurd is, wat hun man als kind misschien heeft meegemaakt, ondanks alle terugvallen die er wellicht geweest zijn of het gebrek aan motivatie dat hun man laat zien.

Ja, dat is best eng hè, want als jij ervan overtuigd bent dat ook jouw man werkelijk vrij kan worden van zijn verslaving, terwijl hij daar heel anders over denkt, dan ontstaat er vanzelf al een soort strijd. Jij denkt er anders over dan hij. En hoe ga je daar dan mee om: als jij gaat geloven in de waarheid dat ook jouw man kan breken met porno, maar als je tegelijkertijd ziet dat je man er niet in gelooft en/of geen stappen hierin zet?

Het e-book is ook daar duidelijk over: stel grenzen! Mooi is het gedeelte in het e-book waar vrouwen geadviseerd wordt om verschillende grenzen te stellen als antwoord op de vraag: werkt mijn man aan herstel? Als het antwoord ‘nee’ is, dan zijn de grenzen duidelijk (bijvoorbeeld hulp zoeken voor jezelf, grenzen stellen op bv seksueel gebied, het huis uit). Als het antwoord ‘ja’ is, wordt het anders. Dan kun je steunen, gezamenlijke hulp zoeken, blijven aanmoedigen etc.

Als jij merkt dat jij meegaat in de ‘toxic shame’ van je man, ga dan dus zelf aan de slag. Stap uit de cirkel van moedeloosheid en niets-doen waarin jullie samen gevangen zitten. Houdt vast aan de waarheid dat ook jouw man van zijn verslaving kan afkomen. En ga grenzen stellen. Grenzen die nodig zijn, omdat je als vrouw niet mee hoeft te gaan in zieke schaamte die zegt dat alle hoop verloren is. Als jouw man écht gaat willen, dan mag het hem wat gaan kosten, dan zal hij zijn ‘toxic shame’ aan de kant zetten en zijn nood en zonden aan het licht brengen. Dan zal hij delen met anderen, hulp vragen, gaan veranderen. Als hij écht wil, dan vindt hij de moed om, net als de verloren zoon, uit de modderpoel te stappen en – vies en besmeurd, maar met nieuwe hoop – terug te keren naar zijn Vader. Voor Hem is geen probleem te moeilijk, of verslaving te ernstig. Gelukkig maar.

Anita