Daders en slachtoffers

Deze blog is een bewerking van de lezing die Anita hield op de echtparendag in november 2024

Als ik met mensen in gesprek ben over het werk dat ik doe – voor Kostbaar Vaatwerk en in mijn eigen praktijk – krijg ik vaak allerlei verschillende reacties. Een enkele keer zegt iemand tegen me: Dus jij helpt de slachtoffers? Aan de ene kant vind ik die reactie wel mooi, want het geeft aan dat mijn gesprekspartner begrijpt dat seksverslaving een enorme impact kan hebben. Tegelijkertijd voel ik me altijd een beetje verlegen bij de term. Ik spreek namelijk niet zo graag over daders en slachtoffers.

Ik kan me voorstellen dat dit best prettig is om te horen, als man. Want wat kun je bang zijn om als dader weggezet te worden. Om veroordeeld te worden. Wat kun je bang zijn voor hoe mensen naar je zullen kijken als ze weten wat je gedaan hebt. Die angst voor veroordeling is er voor vrouwen trouwens vaak ook. Zo vaak hoor ik het van vrouwen: Ik ben niet goed genoeg of Ik was blijkbaar niet goed genoeg, want anders had hij niet...

In feite gaat dit over schaamte. Schaamte heeft te maken met de angst hoe anderen naar je kijken. Schaamte zegt dat je slecht bent, dat er iets mis is met jou.  Dat kan diep verankerd zitten in je en belemmerend werken voor je eigen herstel en dat van je relatie. 

Van schaamte naar schuld.

Misschien herken je dat wel, als man, dat schaamte je er heel lang van weerhouden heeft om je verslaving aan het licht te brengen of om hulp te zoeken. Schaamte zorgde er voor dat je ging verbergen, dat je het wel alleen bleef doen. Het kan je moedeloos maken: Laat maar; het komt toch nooit meer goed. Schaamte kan er ook voor zorgen dat je geen oog hebt voor de schade die je hebt aangericht. Je kunt de pijn van je vrouw niet onder ogen zien, omdat je jezelf niet onder ogen kunt komen. Schaamte kan je stilzetten. Je komt niet meer in beweging.

Daarom vind ik het altijd zo mooi dat er mannen zijn die de stap durven te zetten om naar één van onze echtparendagen te komen. Ze hebben vooraf misschien geworsteld met gevoelens van schaamte. Ze hebben misschien overwogen om niet te komen. Maar ze zijn tóch gekomen. Ze hebben hun schaamte niet het laatste woord gegeven. Ze zijn in beweging gekomen.

Wist je trouwens dat er een groot verschil is tussen schaamte en schuld? Schaamte zegt: Ik bén slecht. Schuld zegt: Ik heb iets slechts gedáán.  Schaamte blijft zitten, verbergt zich, doet het alleen. Maar (gezonde) schuld kan je juist helpen om in beweging te komen. Om onder ogen te zien dat jouw keuzes gevolgen hebben gehad voor jezelf, je partner en eventuele kinderen. Het helpt je om  verantwoordelijkheid te nemen. Om de dingen in orde te maken, met jezelf, met God, je partner en anderen. En dat is helend. Voor die anderen, maar ook voor jezelf.

In beweging komen én blijven is dus belangrijk. Er zijn immers heel wat stappen te nemen als je worstelt met een seksverslaving. Je zult stappen moeten nemen om die verslaving aan te pakken, hulp te vragen en vol te houden, ook als het moeilijk wordt. Je zult je eigen trauma’s en onderliggende patronen onder ogen moeten zien. Transparant worden; geen geheimen meer. Je moet gaan leren om je hart te delen, kwetsbaar te zijn, hulp aan te nemen etc.

Al die stappen zijn nodig voor jouw eigen proces. Het zijn de dingen die jij zult moeten doen om zelf te helen, om te breken met je verslaving en wat eronder zit. Om dat te kunnen doen, heb je steun nodig. Daarom is het zo belangrijk om mensen om je heen te hebben. Mensen die je lief hebben, die naast je staan, die je een spiegel voorhouden en moed geven. Je vrouw of vriendin kan je die steun vaak nog niet geven. Simpelweg omdat haar eigen pijn te groot is.

Van slachtoffer naar eigen regie

Want was is die pijn enorm als vrouw. Als je hoort of ontdekt dat jouw geliefde – degene met wie je zó verbonden bent –  je tegelijk zó ontzettend kan kwetsen. Zo kan liegen, verbergen, ontkennen, ontrouw zijn. De schade is dan zo groot. In één klap is je vertrouwen weg. Is de verbinding weg, de veiligheid, de grond onder je voeten. Je weet niet meer wat je moet doen, naar wie je toe moet gaan, wie je nog kunt vertrouwen. Je hele bekende, veilige wereld wankelt. Je weet zelfs niet meer of en hoe je jezelf nog kunt vertrouwen. Betrayal trauma noemen we dit ook wel. Het is hechtingstrauma. Je raakt ernstig verwond in de relatie met degene aan wie je je gehecht hebt.

Dus slachtoffer? Ja, zeker wel. Op het moment dat iets traumatisch je overkomt dan ben je slachtoffer. En je hebt het nodig dat anderen – en vooral je partner – gaan zien hoe zeer je verwond bent geraakt, en je alle ruimte gaan geven om te helen.

Toch gebruik ik deze term – slachtoffer – niet zo graag. Weet je waarom? De definitie van een slachtoffer is dat je niets kunt doen. Je bent willoos overgeleverd aan de dader. Je kunt niet weg, je kunt niet handelen en niet kiezen. Ik heb zelf  – tijdens de verslaving van mijn man – jarenlang het gevoel gehad dat er niets was wat ik kon doen om het te laten stoppen. En dat was vreselijk. Ik voelde me machteloos en gevangen. Ik raakte steeds verder beschadigd en stopte al mijn gevoelens weg om te kunnen overleven.

Misschien voel jij je ook zo. Dat is wat trauma kan doen. Je kunt je enorm machteloos voelen. En in zekere zin ben je natuurlijk ook machteloos. Je kunt het verleden immers niet veranderen en je kunt ook je man niet dwingen om te breken met zijn verslaving, om hulp te zoeken of om jouw verwondheid te gaan inzien.  Maar je bent niet over alles machteloos. Jij kunt stappen nemen voor jouw eigen herstel. En dat is belangrijk voor jou; dat jij ervaart dat jij keuzes kunt maken. Je kunt bijvoorbeeld zelf kiezen hoe je omgaat met jouw gevoelens, behoeften en grenzen. Je mag zelf kiezen naar wie je wel wilt luisteren en naar wie niet, met wie je je verhaal wilt delen en wie je om hulp vraagt. Er zijn ook voor jou zoveel stappen om te nemen. En dat is goed nieuws. Je hoeft niet stil te vallen, je hoeft niet af te wachten. Jij kunt aan de slag met jouw eigen herstel.

Daarom is het ook voor jou zo belangrijk om steun te hebben en om je verhaal kwijt te kunnen. Zéker in de periode dat je man je dit nog niet kan geven. Maar ook daarna. Een veilige omgeving is nodig om te kunnen helen. Probeer op zoek te gaan naar wat dat voor jou betekent en welke stappen je daarin kunt zetten. Deel je verhaal. Vraag hulp. Ga langzaam. En als het in de relatie veilig genoeg is, en je partner er voor open staat: deel het met je partner. In jouw tempo. Vraag om wat je nodig hebt en zo ontdek je vanzelf ook je relatie weer veilig genoeg gaat worden.

Van dader naar trooster

Als ik spreek over de schade van betrayal trauma ben ik altijd benieuwd hoe dit als man is om te horen. Het is zomaar mogelijk dat dit je bang maakt of boos. Dat het echt moeilijk is om dit onder ogen te zien. Misschien voel je je door mijn woorden alsnog weggezet als dader. Toch is dat niet mijn intentie. Ik hoop juist dat mijn woorden iets open maken bij je. Dat er een verlangen ontstaat: Ja, dat is wat ik wil: dat zij zich weer veilig gaat voelen. En dat ik daaraan kan meewerken. Dat ik een veilige omgeving kan gaan bieden voor haar. Ik weet niet hoe, en soms voel ik me zo machteloos daarover, maar dat is mijn verlangen.

Ik hoop dat je kunt begrijpen dat alleen stoppen met de verslaving niet genoeg is om relatie te helen. Het is niet voldoende om haar wonden te helen. Er zijn extra stappen nodig, die haar kunnen helpen helen. Je was ooit een dader, maar dat ben je nu niet meer. Je mag van een dader een heler, een trooster worden. Je mag leren hoe je de veiligheid weer kunt helpen terugbrengen in de relatie. Je mag op zoek gaan naar hoe je kunt werken aan betrouwbaarheid. Je weet misschien nog niet hoe, en het roept wellicht van alles op bij je. Dat is begrijpelijk. Maar blijf zoeken. Blijf bewegen. Het is het alles waard. Als jij stappen gaat nemen die de relatie weer veilig(er) maken, dan zul je merken dat relatieherstel vaak weer mogelijk is.

Kunnen wij jou of jullie daarbij helpen? Dat doen we graag. Neem contact op of meld je aan voor een volgende echtparendag.

Anita

Anita is oprichter en medewerker van Kostbaar Vaatwerk, auteur van ‘Zijn lust en mijn leven’ en ‘Herstel van betrayal trauma’ en ervaringsdeskundig therapeut met een eigen praktijk: ‘Elim’. Kijk hier voor meer informatie over Anita